Is filosofie nuttig

Een stukje van Gert Korthof : Is filosofie nuttig? Pleidooi voor het beëindigen van een stammenoorlog."
Korthof:

'De aanleiding was een filosofie-onvriendelijke opmerking  van Neil deGrasse Tyson, presentator van de beroemde serie 'Cosmos', in een debat over sommige filosofen. Tyson hekelde een bepaald soort nutteloze filosofie die al lang kan en behoort te worden vervangen door empirisch onderzoek. Let op: hij zei dit dus niet in de serie Cosmos! Maar sommigen zagen hun kans schoon om naar aanleiding daarvan de hele serie Cosmos in een kwaad daglicht te zetten. Of misschien wel de hele wetenschap (dezelfde wetenschap die mogelijk gemaakt werd door de filosofie!). Dit is natuurlijk fout. Tyson deed géén uitspraak over alle filosofie en alle filosofen. Zijn zgn. 'aanval op de filosofie'  interpreteer ik als: vraagstukken die je door waarneming en experiment kunt oplossen moet je niet met filosofie proberen op te lossen. Voor de rest kan filosofie heel nuttig zijn.'

Hij haalt enkele zinnen aan van J.A.Riemersma, die stelde:

"Dat de filosofie niets oplevert is onjuist: de hele democratische vrije maatschappij, waarin wetenschappers heerlijk in vrijheid hun onderzoek kunnen doen, is van vezel tot kruimel een filosofen-machine. Ontwikkeld door filosofen. Geen wetenschapper aan te pas gekomen. Bovendien hoeft filosofie niets anders op te leveren dan goede ideeen, het is immers filosofie en geen scheikunde?: wel, goede ideeen zijn er in overvloed, meest bedacht door filosofen." (Jan Riemersma)

Het onderscheid tussen rationele onderzoekbare wetenschap en filosofie zijn niet te vermengen. Een argument van Korthof is dat filosofie deel uitmaakt van een bepaalde tijdgeest, en dat zal kloppen.

'Filosofie is niet tijdloos. De historische ontwikkeling van de menselijke beschaving en in welke fase van die ontwikkeling de filosoof zich bevindt is een belangrijke toevoeging.'

Waarschijnlijk dat de filosofen in vroegere tijden werden gezien als geleerde mensen, omdat men nog niet de empirische wetenschap had, die feitelijk aantoonde. Wel mag je stellen dat filosofen en tevens andere richtingen zoals religies bijdroegen aan een hoop vragen die mensen zich stelde. Je kunt zeggen dat dit vooraf ging aan de wetenschappelijke vragen, zoals wie is de mens, waar komt de mens vandaan, waar komt het heelal vandaan en de wereld. Deze vragen werden ook beantwoord in bijvoorbeeld genesis, en de scheppingsmythes overal op de wereld. Uiteindelijk waren het dezelfde vragen, die de wetenschap ertoe aanzette het empirisch te onderzoeken.

In zoverre zie je geen enkel conflict tussen filosofie en wetenschap. Vooraf ging dezelfde menselijke nieuwsgierigheid en het verlangen om te 'weten'. Maar filosofen gingen ook verder, door juist de niet onderzoekbare vragen aan het bestaan ergens een grond te geven. De morele bestaanskwestie o.a. / levenszin: zoals Riemersma stelde,
'Bovendien hoeft filosofie niets anders op te leveren dan goede ideeën, het is immers filosofie en geen scheikunde?: wel, goede ideeën zijn er in overvloed, meest bedacht door filosofen."

Misschien een wat overdreven mening van een filosofie docent zoals hij is. Filosofen konden het wellicht ook grondig mis hebben met veel zaken, men zou ze niet dusdanig hoeven te verafgoden.
Dat filosofen zoveel bedachen aangaande bestaanskwesties (en dus niet als onderzoekbare wetenschap) komt neer op de vraag van bepaalde posters (sorry maar ik ga geen 179 comments lezen) of daarvoor niet reeds de oprechte gezonde logica voldoende zou zijn. Men kan zich dit afvragen.

Logica is een vreemd gegeven wanneer je al de tijdsperiodes neemt waarin groepen mensen samen leefde, bijvoorbeeld was slavernij (zoals ook Korthof toevoegt) in een bepaalde tijd een doodgewone zaak. Ook in de bijbel werd slavernij bv. als volledig gewoon beschouwd. Men had bepaalde filosofen 'nodig', om mensen geleidelijke een andere richting op te bewegen in hun (algemeen) denken.

Filosofie religie en levensbeschouwing hebben alle een band met elkaar (dat lijkt mij althans zo) , men zou kunnen stellen dat óók de wetenschap is gestoeld op eens filosofische vragen aangaande de oorzaak van het bestaan. In eenvoudige tijden had men daarop eenvoudige antwoorden, -dan kwamen er allerlei scheppers en mythes bij kijken.-
Wat ze kenmerken is de menselijke nieuwsgierigheid, zonder dit was er nooit een wetenschap ontstaan.

Ik snap daarom teneinde niet waarom wetenschap en filosofie niet over een brug kunnen. Het bestaan heeft niet genoeg aan alleen empirische kwesties, men heeft bepaalde waarden nodig, bestaansvisies, men moet wegen hebben om samen te leven, er moet een bestaansvorm zijn die humaan is en rechtvaardig enz. Dat zijn heel andere kwesties dan hoe een atoom is opgebouwd.

Korthof heeft het over bepaalde opmerkingen van de wetenschaper Tyson, ik kan me voorstellen dat Tyson met o.a. zijn serie Cosmos geen behoefte heeft aan ontkennende reacties van kant van filosofen of  'religie wetenschappers'. (De wetenschap schijnt het allemaal van A tot Z te hebben uitgeknobbeld, hetgeen ik me ook weleens afvraag of dat zo is). Filosofie en religie is geen wetenschap, en zou zich beter kunnen scheiden van de empirische wetenschap, - voor bepaalde geloofsgroepen is de schepping en schepper nog steeds het fundament achter het heelal. Dat zal Tyson wel hekelen. Daarnaast zal hij niet de filosofie als geheel bedoelen - hetgeen Korthof ook opmerkt.

De zachtzinnige eindconclusie van Korthof verbaast me enigszins. Maar dit daar gelaten. Teneinde mag je afvragen waarom de mens überhaupt nog filosofie nodig zou hebben.. Een bepaalde levensbeschouwelijkheid schijnt me wel van belang, maar heb je daarvoor filosofen nodig? Het is een uitstervend vak, sowieso.

De tijd van mythen en mythologische godheden (en die godheden zijn er zeer vele als je al de wereldreligies en mythes samenvat) is voorbij, maar filosofen kunnen zeer wel helpen in het voortgaan der tijden, om te zoeken en te onderzoeken en misschien soms om wetenschappers te bevragen op hún 'waarheid'. Heeft de wetenschap de puzzel rond? Of zoeken ze toch teveel onder de bekende lantaarnpaal naar een verloren sleutel, die het beste te zoeken is daar waar het licht is....

Stukje Korthof.