4 en 5 mei Wat herdenk je?

Als je de oorlog herdenkt, zoals dat vandaag en gisteren weer gebeurde, waarbij wederom de vele archiefbeelden van concentratiekampen, van massagraven, vol met uitgehongerde en uitgemergelde mensen, de opslagplaatsen van al hun goederen, hun kleren, hun haren en zelfs gebitten - die blijkbaar van meer waarde waren dan mensenlevens, wát herdenk je dan eigenlijk?

Wanneer wederom overal de nationale vlaggen uithangen, voel je een zeker ongemak, want vlaggen symboliseren nu juist de eerste oorzaak van oorlogen zelf, ze symboliseren het nationaal socialisme van Duitsland, het grote Duitse rijk, ze symboliseren de afschuwwekkende wereldwijde verdeeldheid, de ooit Berlijnse muur, de éne collectieve groep mensen die een bepaalde nationaliteit aanhangen, tegenover de andere groep mensen die een nationaliteit aanhangen, en al die vlagverheerlijking heeft de gehele wereld ontzaglijk verscheurd, in dit land en dat land, dit volk en dat volk, die ideologie tegenover een andere ideologie, het kapitalisme en het communisme, de Amerikanen en de Europeanen, de Islamieten en de Joden en de Hindoes en de Chinezen. Vlaggen hebben mensen in alle opzichten verdeeld, cultureel, ieder hun eigen ideologie of religie aanhangende.

Wanneer je dus de oorlog herdenkt, wat herdenk je dan?
Wanneer je de gruwelijke beelden uit archieven nogmaals ziet zie je de twee grootste kwaden, die direct te doen hebben met de mens als zodanig. Het ene is het systematisch óntwaardigen van een groep mensen, op grond van  niets anders dan negatieve etiketten, gezamenlijk gedeelde vooroordelen (Jodensterren), het individu van elk mens laten opgaan in het beeld dat men heeft en dat men domweg schaapachtig heeft overgenomen - van de groep mensen als zodanig, als zijnde Joden. Daarmee begint dit ontwaardigen van de mens.

Vervolgens ontdaan van hun persoonlijke levens en geschiedenissen, (elk mens in zichzelf waarvan men geen enkele notie had) kregen deze mensen alleen nog nummers. Dit kun je vergelijken met het nummeren van moderne veestapels, de oren van koeien die worden ontsierd door erin geknipte nummers. In oude boerderijen hadden koeien wellicht nog een lieflijke eigen naam, in de moderne veehouderij waar alleen nog productie telt tellen dieren niet meer als levende schepselen.

Datzelfde onderging het Joodse volk. Het ontwaardigen van een collectieve groep mensen en dan de tweede vorm van het ontwaardigen van het 'eigen mens zijn'.
De Duitse Nazi, het toonbeeld van zelfontmenselijking, meedogenloosheid die men ook heden nauwelijks in de ogen kan schouwen, in de verschrikkingen aangedaan aan zes miljoen Joodse mensen. Niet alleen het ontmenselijken van het Joods volk maar ook het zelfontmenselijken, als een totalitair programma, van een dictator. (De grootsheid van absolute meedogenloosheid.)

Deze gruwelijke beelden laten zien wat er gebeurt, wanneer mensen bepaalde hoedanigheden (om het zo te noemen) toelaten, in hun eigen bestaan, een facet daarvan is het 'jezelf' afscheiden van de ander, afscheiding is een der bronnen van het stoppen van medeleven. Op het moment je een scheidslijn legt, in je vermogen tot meeleven, en dat wil zeggen jezelf kunnen verplaatsen in een ander - wanneer die "ander" iemand wordt, die niet langer behoort tot 'jouw groep', jouw soort, jouw verheven stam of volk, iets waarmee je jezelf kunt vereenzelvigen - wanneer die "ander" een volstrekte vreemde wordt, waar je door propaganda en leugens en heersende domheid nietmaals meer een medemens in ziet, laat staan een mens.

Wanneer is een mens bereid om te moorden?

Tja, wat is herdenken eigenlijk, behalve wat ritueel gedoe elk jaar, opgevolgd door massale feestelijkheden en hier en daar een uithangend vlagje.. is herdenken wel het juiste wat men moet doen? Of moet men zich vragen stellen. Zoveel beter dan alleen 'herdenken'.

De Duitser die zich na de hel die hij bracht ongelofelijk snel weer herstelde, opeens was dit volk weer een braaf burgervolk, dat roept de bijna angstwekkende vraag op, wat moet er gebeuren om 'brave burgers' wederom zo te laten verontmenselijken en zo te laten verworden, dat zij kolossaal genocide plegen? Er schijnt niet veel voor nodig. Mensen zijn een volgzame soort, van individuen laten ze zich onderwerpen tot marionetten.

Oorlog en geweld en brutaliteit, ongekende brutaliteit, waar mensen worden ontmenselijkt door mensen die zelf zijn ontmenselijkt, heeft angstwekkende collectieve wortels en kiemen, en als je niet willende bent de grond van dat alles uit te zoeken, ontdoe je nooit meer de wereld van oorlog..