'Marlies Dekkers in gesprek met filosoof Ad Verbrugge over zijn werk en de coronacrisis. "We dreigen voorbij te gaan aan allerlei facetten van het leven."
In dit gesprek bespreekt Verbrugge op filosofische wijze het discours waar we ons momenteel in bevinden, en dan met name in relatie tot de coronacrisis. Hij schetst het moderne mensbegrip dat vanaf de 16e en 17e-eeuw opkomt. “Daar speelt techniek een belangrijke rol in, ook samen met wetenschap.” In de moderniteit heerst een bepaalde mentaliteit en een manier van leven. In navolging van Descartes en anderen beschouwen we de werkelijkheid primair als mechanische uitgebreidheid dat we naar onze hand kunnen zetten. Verbrugge: “Je ziet een homogenisering optreden in de manier waarop wij kijken. Alles wordt eigenlijk berekenbare materie.”
Verbrugge vertelt dat dit volgens Heidegger een voorbode is van wat hij ‘het gestel’ noemt, “een benadering waarin de sturing en beheersing van de werkelijkheid als bestand leidend wordt.” In de geest van Jünger spreekt Verbrugge over een ‘technisch collectief’ “waarin je ziet dat de werkelijkheid in dat collectief proberen te sturen [..] dat wij daarin de neiging hebben daarin te automatiseren.” Ieder tekort moet worden opgelost, een drang naar perfectie. “Ook het lichaam wordt onderdeel van die machinerie.”
De moderniteit heeft ons veel gebracht, maar heeft een keerzijde. Verbrugge: “We worden geconfronteerd met onze eigen eenzijdigheid op het moment dat die perfectie [..] niet goed kan toelaten dat de dingen gaan naar hun eigen aard.” Dat zien we nu bij de coronacrisis: iets breekt in. Dat proberen we met maatregelen en vaccins, het technisch collectief, weer beheersbaar te maken. Refererend aan complotdenkers en ook de rellende jongeren stelt Verbrugge: “Ik denk dat er een groeiend wantrouwen is ten aanzien van dit technisch collectief.” We dienen de eenzijdigheid te erkennen, anders leidt ‘het gestel’ tot destructie. Verbrugge: “Het gaat er niet om dat je techniek vaarwel zegt, maar wel dat je onderkent in welke mate we voorbij dreigen te gaan aan allerlei facetten van het leven”
Tekst onder uitzending.
Een interessant gesprek over hoe het denken met de tijden is veranderd. In de oude tijden stelde men zich hemel en aarde voor als iets van afstand, je kon enkel de schoonheid ervan waarnemen en de betovering van de hemel. De hemel werd meer gezien als een fonkelende deken rondom de aarde (iets van de goden). In het creatieverhaal van de Bijbel kom je dat beeld al tegen van een fonkelende hemel (een firmament of mooier hemelgewelf, een aard koepelvorm). Er was geen besef van een donker oneindig heelal, maar eerder van een sterrendeken, die je al bijna kon aanraken. Het woord kosmos is een 'modern' begrip.
Bij de komst van wetenschap en technologie werd het heelal 'ontmythologiseerd', er was geen geheimnisvolle afstand meer - het terrein van de goden als het ware - maar het heelal, de aarde, alles wat bestond was te onderzoeken, berekenbaar, uit te pluizen. Daarmee ontstond a.h.w. het machinale denken.
Dat idee, het alles kunnen onderzoeken en begrijpen en dus daarmee de controle krijgen over 'alles', leidde toch een gigantische behoefte, om alles ook aan de lopende band onder controle te kunnen hebben en houden. Zodra er dan onregelmatigheden optreden, bijvoorbeeld een nieuwesoort virus dat toeslaat -nog voordat men er de nodige kennis over heeft, een virus wat dus buiten de controleerbaarheid valt- is de drang groot en moet men er wederom de controle, de beheersbaarheid, over winnen. Dit idee van controle is volledig mensen-eigen gemaakt.
Mensen willen teneinde alles beheersen, zelfs het weer, om dat te kunnen moeten er continue drastische maatregelen worden genomen, ook wat het klimaat aangaat, de CO2 besturing, die na corona groot op de agenda staat.
-De 'beheersbare dood'-
Een van de resterende feiten waar niemand een - of slechts een beperkte - controle (beheersing) over heeft, is niet een virus, maar het natuurlijk gegeven van het feit dat mensen een keer sterven. De absurditeit en buitenissigheid van het coronavirus ligt natuurlijk in de extreme maatregelen, niet alleen om het virus te 'beheersen' - maar ook om het gegeven van de dood, tegen te gaan. Je kunt het ook 'uitstellen' noemen.
De dood wordt als het ware gemaximaliseerd op grond van een virus, terwijl het lichaam aan zoveel kan doodgaan. Er zijn immers geen maatregelen "tegen de dood."
Waarschijnlijk leefde oude natuurvolken zoveel meer met het besef van de dood, omdat de dood een grote rol speelde in een tijd van weinig medische kunde. Ze hadden ook meer besef van de natuurlijke cyclussen, ook in de natuurovergangen. (Oude volken wisten veel van natuurlijke cyclussen en planeetstanden, toch al een aanvangend idee van het kunnen begrijpen van de natuur. Het begrijpen wilde zeggen dat ze zich konden voorbereiden.)
Wat is dan de ergste schrik zou je mogen vragen, is het de vrees voor de dood van de moderne mens, of is het de vrees dat in een georganiseerde 'alles controleerbare' samenleving, die we dus volledig willen beheersen, zich feiten afspelen die gewoonweg búiten die beheersbaarheid vallen?
Net als een virus kun je ook geen onverwachte aardbeving beheersen, wellicht in een verdere fantasie over controle in een toekomst - natuurlijk is de beheersing, voorspelbaarheid van weer er ook al een, want daardoor kan men mede stormen en andere natuurrampen zien aankomen. Men kan dan voorzorgsmaatregelen nemen - al zal niemand een regelrechte ramp kunnen tegenhouden.
De cultuurschok lijkt dus nogmaals eerder die van de constatering, we kunnen (opeens) niet "alles" beheersen. Dat veroorzaakt HEFTIG verzet, als de moderniteit je iets heeft geleerd, is het wel dat je op "alles" de vinger kunt leggen. Daarom ga je alles mobiliseren, ónderwerpen aan.. en talloze (schijn)veiligheden instellen, want bij een heftige brand, moet er alles aan worden gedaan, het vuur weer volledig onder controle te krijgen...
